Munich

Regie Steven Spielberg Cast Eric Bana, Geoffrey Rush & Mathieu Kassovitz Speelduur 164 minuten Jaar 2005

Olympische Spelen 1972. Een groep Palestijnse aandachtstrekkers gijzelt onder de onheilspellende naam 'Zwarte September' elf Israëlische atleten. Na een dag vol spanning en televisieverslaggeving heeft München er een trauma en een breed uitgemeten bloedbad bij. Twee Palestijnse gijzelnemers overleven het, alle anderen zijn dood. De trieste reactie vanuit Israël is de afgelopen 30 jaar weinig veranderd, want ook toen volgde er direct wraak, waarop wederom wraak wordt genomen. Regisseur Spielberg verfilmt met Munich het toepasselijk getitelde boek 'Vengeance' van George Jonas, dat zich focust op het uitschakelen van de Palestijnse verantwoordelijken achter de aanslag in München door een groep van vijf amateur-terroristen.

Dat Steven Spielberg dit gecompliceerde én hoogst actuele onderwerp van de Joods-Palestijnse kwestie heeft gebruikt als basis voor zijn film, zal bij weinig kijkers tot een lauwe reactie leiden. Er zijn in de moderne geschiedenis van het Westen weinig conflicten die geheel en al voort worden gedreven door wederzijdse haat, wraak en vergelding, en waarvan het einde zo ver weg lijkt. Positiebepaling is bijna onmogelijk. In Nederland hebben wij zojuist het jaar van Hany Abu-Assad achter de rug, met een ware triomftocht voor zijn film Paradise Now, waarin twee Palestijnse zelfmoordenaars worden gevolgd tijdens hun voorbereidingen voor hun aanslag in Tel Aviv. Overal waar zijn film wordt getoond, wordt de discussie over de wijze van verfilming van dit onderwerp breed gevoerd. Waar Abu-Assad bewust geen enkele positie inneemt, pleit Spielberg wat omslachtig toch voor vrede in plaats van vuur.

(Paradise Now, 2005)

Ik ben van mening dat bij een filmbespreking altijd het eindproduct beoordeeld moet worden op precies dat wat het is; in dit geval die 160 minuten bewegende beelden die voor je worden geprojecteerd. Juist omdat de culturele achtergrond van de kijker zijn of haar reactie in sterke mate bepaalt, moet je alle films beschouwen zoals ze voor je op het scherm verschijnen. Het historische belang van je reactie zal later wel blijken. De felle reacties die volgden op het vermeende antisemitische karakter van The Passion of the Christ of dat van homotypecasting in Basic Instinct zeggen waarschijnlijk minder over de film dan over de heersende moraal van de tijd.

Munich begint met een indringende registratie van de eerste uren van de gijzelneming. Snel gemonteerde beelden van verslaggevers, atleten en Palestijnse terroristen, het thuisfront en internationale reacties volgen elkaar op. Later wordt duidelijk dat Spielberg deze beelden van de gijzeling in vier delen heeft opgesplitst, die verdeeld zijn over de gehele lengte van de film. Vlak voor het einde van die dikke tweeëneenhalf uur volgt de uiteindelijke, bloederige ontknoping. Na dat eerste segment in München verandert het perspectief naar dat van enkele Israëlische hooggeplaatsten onder leiding van premier Golda Meir, die besluiten tot een wraakactie.

Een groep van vijf mannen onder leiding van Avner, gespeeld door Eric Bana, wordt gevormd om deze elf kopstukken op te sporen en te elimineren. Erg ervaren is de groep niet, zodat er nogal wat gepruts met bommen en tactieken volgt. Toch krijgen de vijf, waaronder acteurs Daniel Craig en Mathieu Kassovitz, er steeds meer schik in. Middenin de strijd zien ze geen morele scheidslijnen meer. Hun strijd is gelegitimeerd door de gijzeling in München en hun wraak is daarmee rechtmatig. Hoe langer de vijf verwijderd zijn van hun thuisland, hoe rechtlijniger en immoreler hun acties.

Avner verandert als leider geleidelijk van een wat softe huisman, door Spielberg getypeerd door zijn kookkunst en zwangere vrouw, in een vechtmachine die niet van ophouden weet. Zijn afgestomptheid wordt invoelbaar gemaakt, maar minder geloofwaardig is zijn innerlijke verdeeldheid na alle moorden. De twijfel aan de rechtmatigheid van hun wraak wordt meer geduid door zijn lijkwitte gelaat dan door iets anders. Aangezien we de gehele tijd het eenzijdige perspectief van de Israëlische wraakactie houden, draagt Bana het gehele gewicht van Spielbergs morele boodschap op zijn schouders, en is daar een te eendimensionale acteur voor. Zijn gespleten gevoel van recht versus onrecht, van vechten voor je land versus vechten voor jezelf en van wraak versus mededogen komt te weinig uit de verf.

Van de acteurs om hem heen zijn met name Geoffrey Rush als dwingende raadgever Ephraim en door Michael Lonsdale vertolkte raadselachtige Franse tipgever sterke keuzes gebleken. Ook het camerawerk en de scherpe montage van vaste Spielberg-kompanen Janusz Kaminski en Michael Kahn zijn zoals altijd voortreffelijk. De lengte van Munich speelt de film helaas parten. De beste scènes zijn die waarin de aanslagen worden gepleegd, waarvoor Spielberg veel tijd heeft uitgetrokken. De meer contemplatievere scènes, die in een film met dit thema onmisbaar zijn, lijken daardoor het tempo uit de film te halen. Ook de afwikkeling is zwak, want uit balans en overhaast.

Met Munich heeft Steven Spielberg een controversieel onderwerp opgepakt en effectief gebruikt als een werkzaam bestanddeel voor een thriller met morele ondertoon. Als thriller is de film echt een succes. De gijzeling en de aanslagen die daarop volgen, zijn vindingrijk en zeer spannend in beeld gebracht. Met zijn vaak feilloze gevoel voor het vertellen van een verhaal heeft Spielberg zich echter verkeken op het bewaken van de balans die in het vertellen van dit specifieke verhaal noodzakelijk is. Of er nu een loutering plaatsvindt of niet is daarbij irrelevant. De film was krachtiger geweest en meer in balans als Spielberg had gekozen om de lijn vast te houden in plaats van het te laten zwabberen vlak voor het einde.

(copyright picture: U.I.P.)

Filmjaar 2005

Het jaar is om, en de 46 premières die ik heb gezien op groot scherm
heb ik hieronder in de voor mij juiste volgorde geplaatst. Films die
wel in 2005 zijn uitgebracht, maar die ik op DVD of televisie heb gezien,
heb ik dus niet meegeteld, omdat films nu eenmaal bedoeld zijn om op het
witte doek te zien in plaats van op een computer- of televisiescherm. Er staan
dus ook films bij die ik op het IFFR heb gezien, maar die (nog) niet zijn uitgebracht.


1. 4 / Chetyre (2004)
- Ilya Khrzhanovsky -




2. Bin-jip (2004)
- Kim Ki-Duk -




3. L'enfant (2005)
- Jean Pierre & Luc Dardenne -




4. Samaritan Girl (2004)
- Kim Ki-Duk -




5. Manderlay (2005)
- Lars von Trier -




6. À toute de suite (2004)
- Benoît Jacquot -




7. L'intrus (2004)
- Claire Denis -




8. Broken Flowers (2005)
- Jim Jarmusch -




9. A History of Violence (2005)
- David Cronenberg -




10. Le pont des arts (2004)
- Eugene Green -



11. The Killing (2004)
- Makrand Deshpaande -

12. Yugotrip (2003)
- Nadya Derado -

13. Tarnation (2003)
- Jonathan Caouette -

14. Tim Burton's Corpse Bride (2005)
- Tim Burton -

15. Charlie and the Chocolat Factory (2005)
- Tim Burton –

16. King Kong (2005)
- Peter Jackson –

17. Wereld van Stilstand (2005)
- Elbert van Strien –

18. The Edukators / Die fetten Jahre sind vorbei (2004)
- Hans Weingartner -

19. Calvaire (2004)
- Fabrice du Welz –

20. War of the Worlds (2005)
- Steven Spielberg -

21. Be Here to Love Me: a Film about Townes van Zandt (2004)
- Margaret Brown -

22. Memories of Murder (2003)
- Bong Joon-Ho –

23. Crónicas (2004)
- Sebastián Cordero -

24. Roads to Koktebel (2003)
- Boris Khlebnikov & Aleksei Popogrebski –

25. The 40 Year Old Virgin (2005)
- Judd Apatow -

26. The Life Aquatic with Steve Zissou (2004)
- Wes Anderson –

27. Oliver Twist (2005)
- Roman Polanski –

28. The Neighbor No. 13 (2005)
- Inoue Yasuo –

29. My Summer of Love (2004)
- Pawel Pavlikovski –

30. Mar Adentro (2004)
- Alejandro Amenábar –

31. Millions (2004)
- Danny Boyle –

32. The Last Train (2003)
- Aleksej German jr. –

33. Land of the Dead (2005)
- George A. Romero –

34. Devil's Miner (2005)
- Kief Davidson & Richard Lakani –

35. Hunter / Okhotnik (2004)
- Serik Aprymov –

36. Boats out of Watermelon Rinds (2004)
- Ahmet Uluçay –

37. Alfie (2004)
- Charles Shyer –

38. Don't Come Knocking (2005)
- Wim Wenders -

39. Die Souvenirs des Herrn X (2004)
- Arash T. Riahi –

40. Saw (2004)
- James Won –

41. Walk on Water (2004)
- Eytan Fox –

42. Electric Shadows (2004)
- Xiao Jiang –

43. Hitchhiker's Guide to the Galaxy (2005)
- Garth Jenning –

44. Valse Wals (2005)
- Mark de Cloe -

45. Le consequenze dell'amore (2004)
- Paolo Sorrentino –

46. Goddess (2004)
- Renata Litvinova -


Vorig jaar schreef ik dat helaas geen hond mijn beste film van 2004 heeft gezien (Somnambulance van Sulev Keedus), omdat ‘ie niet groots is uitgebracht, maar als winnaar van een van de Tiger Awards op het IFFR slechts op één zondag heeft gedraaid in een paar steden van Nederland. Ook dit jaar kan ik die woorden herhalen, want ook 4 heeft als winnaar van een Tiger Award in maar een paar steden op een zondag gedraaid. 'Somnambulance' kun je inmiddels wel huren in de betere videotheek, en dat zal voor '4' hopelijk ook niet lang meer duren.

Een grootste meevaller is er dit jaar niet echt. Veel van mijn lievelingsregisseurs hebben dit jaar een (en in het geval van Tim Burton zelfs twee) nieuwe film afgeleverd, en die waren allemaal naar verwachting. Van Wim Wenders verwacht ik al lang niets meer, maar toch verbaasde mij het hoe slecht Don't Come Knocking was. Meevaller was wel dat er een Amerikaanse comedy is uitgebracht die echt leuk is: The 40 Year Old Virgin met Steve Carell, en zowaar weer een goede horrorfilm: Calvaire.

Grootste tegenvaller is, hoe kun je eromheen als rechtgeaarde zombie-fetishist: Land of the Dead. Zeker geen klote-film, zoals de remake van The Hills Have Eyes dit nieuwe jaar waarschijnlijk gaat worden, maar ook zeker geen film die het 20 jaar wachten goedmaakt. Hoewel een tikkeltje off-subject is misschien de allergrootste tegenvaller dat IMDb nu echt gezwicht is voor reclame, zodat je constant shit aan het wegklikken bent.

Laten we hopen dat 2006 een goed filmjaar gaat worden. Ik kijk het meeste uit naar Caché van meesterfilmer Michael Haneke, en stiekem ook best naar Michael Mann's Miami Vice. We zullen het zien. Eerst maar eens kijken of het IFFR weer zo bepalend wordt voor de goede smaak van 2006.